In het Drentse Nieuw-Buinen kwam woensdagmiddag een 18-jarige man om het leven na een korte achtervolging door de politie. Verschrikkelijk voor de nabestaanden en eveneens voor de betrokken politiemensen. Het optreden van de politie roept vragen op die moeilijk zijn te beantwoorden.
Ben je als politieman verantwoordelijk voor de reactie op je optreden? Weegt het risico dat ernstige of fatale escalatie volgt op tegen de ernst van het delict?
Hoogleraar Rechtswetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG) Jan Brouwer noemde donderdag in een gesprek met mij het optreden op zich ‘zeer discutabel’. Betekenis in de Van Dale: omstreden, kwestieus, de overweging en bespreking waard. Discutabel betekent niet: slecht of verkeerd. Een terechte opmerking van Brouwer: je kunt er vraagtekens bij zetten.
Brouwer benadrukte dat hij de feiten nog niet exact kent en dat oordelen daarom moeilijk is. Vandaar ook het belang van het Rijksrecherche onderzoek dat volgt. Want: natuurlijk moet onafhankelijk onderzoek uitwijzen of het kwestieuze optreden verantwoordelijk was of niet. De vraagtekens die er bij zijn gezet (door de Rijksrecherche en ook door Brouwer), leiden hopelijk tot bevredigende antwoorden.
De feiten voor zover verstrekt door de politie zijn als volgt. Agenten in Nieuw-Buinen wisten dat de 18-jarige uit Sellingen van zijn opa en oma een auto had meegenomen zonder toestemming. Hij was ook niet in het bezit van een rijbewijs. Toen ze hem zagen rijden, zetten politiemensen de achtervolging in. In de bebouwde kom.
De 18-jarige (voor zover bekend werd hij niet gezocht voor een ernstiger delict dan het wegnemen van een auto van een familielid) gaf gas en reed na een korte achtervolging aan het einde van een straat met hoge snelheid rechtdoor.
Daar waar de weg haaks naar links liep.
De tiener uit Sellingen knalde tegen een boom op en kwam om het leven. Verschrikkelijk. Een jong leven weg. Ongelooflijk triest voor de nabestaanden en eveneens verschrikkelijk voor de agenten die hem op de hielen zaten.
Had de politie de jongen, gezien zijn jonge leeftijd en het feit waarvoor hij gezocht werd, niet beter later thuis of ergens lopend kunnen oppakken? Van iemand die 18 is, die weinig rijervaring heeft en bovendien ‘on the run’ is zou je kunnen verwachten dat hij kiest voor deze reactie met alle gevolgen van dien.
Brouwer vindt proportionaliteit belangrijk: het risico dat bestaat bij een reactie op een bepaald politieoptreden moet in verhouding staan tot het delict dat ten grondslag ligt aan dat optreden. Moet je voor 80 euro gestolen brandstof een filefuik veroorzaken? Moet je in de bebouwde kom iemand achtervolgen omdat hij van zijn grootouders een auto heeft meegenomen?
Evengoed kun je de volgende vraag stellen. Wat was er gebeurd als de 18-jarige bewust niet van de straat was gehaald en hij even later iemand had doodgereden? De politie zou een tsunami van kritiek over zich heen krijgen. Waarom had de politie die lastpak niet opgepakt? Boeven vangen: dat moet de politie doen!
Het is zoals Jan Brouwer zegt: doe je als politie niets dan wordt je laksheid verweten, treed je heftig op dan ben je al snel te flink. Kortom: je kunt het nooit goed doen. En, zoals Brouwer zegt: het is bij ieder optreden een afweging. Een
inschatting die soms in een split second gemaakt moet worden.
Ben je als politieman verantwoordelijk voor de reactie die volgt op een bepaald optreden? Slechts deels. Die reactie is enigszins te beïnvloeden door het kiezen van proportioneel/weloverwogen optreden. Je kunt niet zeggen: we gaan nooit meer achter een gestolen auto aan, want er kan een dodelijk ongeval volgen. Je kunt je wel afvragen: is het het waard om dat risico te lopen in een bepaalde situatie.
Of de betrokken agenten de juiste overweging hebben genomen en correct hebben gehandeld in Nieuw-Buinen, zal blijken uit het recherche-onderzoek. Brouwer, ik en andere leken kennen alle feiten nog niet. De kwestie beschouwen of erover discussiëren (discutabel) kan. Voor oordelen is het nog te vroeg.
Mick van Wely